Joanna Rajkowska: Prace z cyklu Plac Pięciu Rogów powstały w oczekiwaniu na realizację rzeźby Pisklę. Drozd Śpiewak. Projekt ten został pomyślany właśnie dla tego warszawskiego nowego placu, a pierwsze decyzje o jego realizacji zapadły w 2019 roku. Namysł nad pisklęciem czyli początkiem życia, i to życia nieludzkiego, bycie matką dorastającej dziewczynki, wreszcie przywiązanie do placu, miejsca, obok którego mieści się moja pracownia, wyprodukowały serię prac na papierze. Są to bez wyjątku kolaże na fotografiach, czasem uzupełnione tuszem indyjskim lub markerami spirytusowymi. Pracownia przy ul. Szpitalnej 4, gdzie w przedwojennej służbówce mam pracownię odziedziczoną m.in. po Franciszku Habdasie oraz sam plac, który został właśnie wyremontowany są dla mnie pierwszorzędnym warsztatem.
Franciszek Habdas zostawił mi niespodziankę odkrytą podczas remontu pracowni. Między ścianką gipsową a murem kamienicy znalazłam sterty czasopism z wczesnych lat pięćdziesiątych. Skrzydlata Polska, Młody Technik, Teatr, Wiedza i Życie, Radar, Problemy, Przekrój, Poznaj Świat a nawet czasopisma arabskie i Berliner Illustrierte, nie mówiąc o paru numerach W służbie Narodu.
Następnie sąsiadka, pani Kamilla Chołoniewska udostępniła mi negatywy swojego ojca, Mieczysława Chołoniewskiego, który w 1937 roku był pierwszym lokatorem kamienicy przy Szpitalnej 4. Był też fotografem amatorem, który z wielką uwagą śledził życie na placu patrząc na nie tylko z poziomu ulicy, ale też z perspektywy swojego okna na drugim piętrze.
Tak też zostałam wyposażona w materiały, których nie sposób było odłożyć. Lata pięćdziesiąte nałożyły się na drugą dekadę XXI wieku. The New Scientist, Amnesty International, Gazeta Wyborcza, Dzikie Życie, Wysokie obcasy, National Geographic i The New Statesman dały mi nową warstwę znaczeniową. “Walka z naturą” o postęp i szczęście ludzkości wraz ze wszystkimi instrumentami modernistycznej perswazji zostały zestawione z widokami katastrof i klęsk żywiołowych, jakimi postęp nas w swoim ostatecznym rozrachunku obdarzył.
Największym jednak mistrzem warstwy wizualnej cyklu pozostał Włodzimierz Puchalski. To dzięki ptakom, sfotografowanym przez niego mój Plac Pięciu Rogów dostał skrzydeł. To ich oczy, sfotografowane przez Puchalskiego patrzą na nas uważnie. I tu właśnie zaczyna się właściwy opis cyklu.
Ptaki: w locie, stojące, siedzące w gniazdach, spłoszone, kroczące, dumne, odrealniły Plac Pięciu Rogów. Ptaki martwe, jajka ptasie, pisklęta. To one pozwoliły na lot wyobraźni i przestawienie skali wrażliwości. Zdjęcia Szpitalnej tuż po wojnie, zniszczonej, kalekie kamienice, hałdy ruin, a wśród nich ptaki, które są świadkami i bohaterkami historii ludzkiej. Patrzą na zbombardowany Jemen, obozy dla uchodźców, modele tam na rzekach, pożary lasów, przemowy komunistycznych przywódców i buciory włoskich faszystów. Stają się ludźmi, którzy przyszli po wodę do zamarzniętego hydrantu. Ptaki wysyłają te obrazy w przyszłość. To one świadkują sufrażystkom i obserwują dolinę kopalni kobaltu w Kongo. Patrząc na zalane pakistańskie miasta i na zaprzęgi psów z saniami tonące w wodzie sondują szanse na przeżycie. I to wszystko dzieje się na Placu Pięciu Rogów.
Pracując na cyklem kolaży sięgnęłam po arsenał mi najbliższy – surrealnych zestawień obrazów, sytuacji, porządków czasowych, gatunków, resztek i strzępków rzeczywistości. I to widzianych przez soczewkę ptasiego oka. Zwierzęta dały mi wolność wyobraźni, jakiej wcześniej nie znałam.
Joanna Rajkowska
________________
Wybrane autorki i autorzy strony wizualnej cyklu Plac Pięciu Rogów:
Mieczysław Chołoniewski
Włodzimierz Puchalski
Grażyna Rutowska
Żródła:
Muzeum Warszawy
Encyklopedia Staropolska
Narodowe Archiwum Cyfrowe i M. Kwiatkowscy „Historia Warszawy XVI-XX wieku Jabłkowski “Romans Ekonomiczny”
August Sokołowski “Dzieje porozbiorowe narodu polskiego ilustrowane”
Andrzej Jeżewski, Warszawa na starej fotografii
Zbiory Domu Towarowego Braci Jabłkowskich
Archiwum Państwowe w Warszawie
Domena publiczna
Joanna Rajkowska „Five Corners Square”
lokal_30
18 May – 2 June 2023
The Five Corners Square series was created during the waiting for the execution of the sculpture The Song Thrush Hatchling, devised specifically for the new Five Corners Square in Warsaw and planned since 2019. This series of works on paper is inspired by reflection on the hatchling, which stands for the beginning of life, a non-human life, as well as by being a mother of an adolescent daughter, and finally, by my attachment to this square in the vicinity of my studio. Every piece is a collage on photograph, sometimes with added Indian ink and spirit felt-tip pen. The space at 4 Szpitalna St., where my studio is located in pre-war servants’ quarters inherited from Franciszek Habdas, and the square itself, now freshly renovated, are my prime workshop.
Franciszek Habdas left me a surprise, discovered during the studio’s renovation. Found between a plasterboard and the building wall were piles of magazines from the early 1950s. Skrzydlata Polska, Młody Technik, Teatr, Wiedza i Życie, Radar, Problemy, Przekrój, Poznaj Świat, and even Arabic periodicals and Berliner Illustrierte, not to mention several issues of W służbie Narodu.
Then, my neighbour, Ms Kamilla Chołoniewska, showed me negatives that belonged to her father Mieczysław Chołoniewski, who was the first person to move into the house at 4 Szpitalna St. in 1937. He was also an amateur-photographer, who carefully monitored life on the square, observing it not only from the street level, but also from his window on the second floor.
This is how I acquired materials that could not be ignored. The 1950s overlapped with the second decade of the 21st century. The New Scientist, Amnesty International, Gazeta Wyborcza, Dzikie Życie, Wysokie obcasy, National Geographic, and The New Statesman offered me a new layer of meaning. “Struggle with nature” for progress and human happiness along with all instruments of Modernist persuasion became juxtaposed with images of catastrophes and natural disasters which progress eventually treated us to.
However, the master of the visual layer of the series is Włodzimierz Puchalski. The birds he photographed gave my Five Corners Square wings. Their eyes, which Puchalski captured, are observing us attentively. This is where the proper description of the series begins.
Birds: in flight, standing, sitting in their nests, alarmed, striding, proud, made Five Corners Square surreal. Dead birds, eggs, hatchlings. They enabled a flight of the imagination and a shift on the scale of sensitivity. Photos of Szpitalna St. right after the war, ruined, wrecked houses, piles of rubble, and among them – birds, witnesses and protagonists of human history. They look at bombarded Yemen, refugee camps, models of dams on rivers, wildfires, communist leaders’ speeches, and Italian fascists’ boots. They become people who came to fetch water from a frozen hydrant. Birds send these images into the future. It is them who witness suffragettes and observe a Congo cobalt mine valley. Looking at flooded Pakistani cities and teams of sled dogs drowning in water, they gauge their own chances of survival. And all of this is happening on Five Corners Square.
In my work on the collage series, I tapped into my most immediate toolbox: surreal juxtapositions of images, situations, temporal orders, genres, remnants and bits of reality. Seen through the lens of a bird’s eye. Animals set my imagination free to a degree I never knew before.
________________
Selected authors of the visual layer of Five Corners Square:
Mieczysław Chołoniewski
Włodzimierz Puchalski
Grażyna Rutowska
Sources:
Museum of Warsaw
Old-Polish Encyclopaedia
National Digital Archives
Maria Irena and Marek Kwiatkowski, Historia Warszawy XVI-XX wieku
Feliks Jabłkowski, Romans ekonomiczny
August Sokołowski, Dzieje porozbiorowe narodu polskiego ilustrowane
Andrzej Jeżewski, Warszawa na starej fotografii
Collection of the Jabłkowski Brothers Department Store
State Archives in Warsaw
Public domain
